Yazan : Şadi Evren ŞEKER

Bu yazının amacı, literatürde sosyal hesaplama (sosyal işleme, social computing) olarak geçen kavramı açıklamaktır.

Sosyal hesaplama kavramı, bilgisayar bilimleri ve sosyoloji disiplinlerinin ortak çalışma alanıdır ve bir topluluğun nasıl davrandığını (social behaviour) bilgisayar yazılımları vasıtasıyla hesaplamayı hedefler. Günümüzde gelişen internet teknolojileri ile, sosyal hesaplamanın veri kaynakları da internet üzerinden elde edilmektedir. Bu sayede sadece hesaplama yapan yazılımlar değil, çeşitli ağlar ve bilgisayar destekli kaynaklar üzerindeki sosyal davranışların da hesaplanması, çalışma alanına dahil edilmiştir.

Örneğin blog, sosyal ağlar (facebook, twitter, linkedin vs.), haberleşme yazılımları (msn, icq, skype) , veya wikiler (wikipedia) gibi kaynaklar artık sosyal hesaplamanın birer kaynağı haline gelmiştir.

Sosyal hesaplamanın kullanıldığı yerlerden bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Çevrim içi açık arttırmalar
• Pazar tahminleri
• İtibar sistemleri
• Sosyal tercihler
• Müşteri ilişkileri

Sosyal işleme konusu özellikle web 2.0 ile gündeme gelmiş ve web 3.0 ile daha da önemli bir yere sahip olmuştur. Web 2.0 ile sosyal ağ ve bilginin sosyal ortamlarda paylaşılması ve internet üzerinde tanımlı bir toplum kavramı ortaya çıkarken web 3.0 ile bu toplumun özellikleri ve ihtiyaçlarına göre yönlendirme ve açılımlar yapılmıştır. Mesela kişisel blog siteleri, facebook, twitter veya linkedin sayfaları birer web 2.0 uygulaması iken bu sayfaların birbiri ile iletişimi, foursquare’de yapılan bir check in işleminin facebook ve twitter tarafından tanınması, uygulamaların bu sosyal ağlar üzerinden geliştirilmesi ve içerik paylaşımı, oyunların sosyal ağlar ile sosyalleşmesi, buna bağlı olarak ekonomiden pazarlamaya, müşteri ilişkilerinden lojistiğe kadar pek çok uygulamanın sosyal ağlarla iletişimi bunun yanında taşınabilir telefon tablet gibi cihazlar üzerinden kurulan yeni ve etkileşimli ağlar, web 3.0 uygulamalarına birer örnek olarak gösterilebilir. İşte bütün bu web 3.0 hareketlerinin de işlenmesi söz konusudur.

Sosyal İşlemenin Sınırları

Sosyal işleme konusu, aslı itibariyle sosyoloji ve bilgisayar bilimlerinin kesişimidir. Bu durum oldukça doğal olarak görülmelidir çünkü bilgisayar teknolojilerini kullanan insan faktörü olduğu sürece insandan bağımsız bir bilimin çalışılması mümkün değildir. Örneğin Google tarafından geliştirilen pagerank algoritması, hangi sayfanın arama sonuçlarında daha yukarıda çıkmasından, sayfalarda gösterilen reklamların alması gereken ücrete kadar çok çeşitli hesaplamalar için kullanılmaktadır. Bu algoritmanın özünde, insan davranışı ve insanların web üzerindeki yayılması (kullanım sıklıkları) bulunmaktadır. Benzer şekilde internet trafiği, ekonomisi, teknolojik yatırımları gibi çok sayıdaki farklı faktör yine insan davranışlarını esas almaktadır. Dolayısıyla sosyal hesaplama kavramını sadece sosyal ağlar ve buna bağlı araştırmalar olarak düşünmemek gerekir. Sosyal hesaplama teknolojinin olduğu her noktada, insan davranışları hakkında toplanan doğrudan veya dolaylı verilerin işlenmesi ve sonuca etkisi olan faydalı bilgiler elde etmeyi hedefler. Örneğin bir işletmenin, yapacağı teknolojik yatırımı, işletmedeki kişilerin teknoloji kullanımına bağlı olarak yapması gayet normaldir. Bu yatırım kararı aşamasında, kullanıcıların davranışlarının toplanması ve işlenmesi de bir sosyal işleme eylemidir.

Sosyal Zeki İşleme (Socially Intelligenent Computing)

Yeni bir akım olarak insan makine sınırında (man machine boundary) çalışan bu yaklaşıma göre, insanların makineler ile olan iletişiminde nasıl davrandıklarını çalışır. Örneğin sesli yanıt sistemi kullanan bir bankanın, telefonlarına aslında bir bilgisayar yazılımı cevap vermektedir. Bu yazılım ile banka müşterileri arasında geçen iletişim ve bu iletişimdeki müşterilerin davranışları, sosyal zeki işleme kavramının çalışma konusudur.