İşlem Maliyet Teorisi (Transaction Cost Theorem)

Yazan : Şadi Evren ŞEKER

İşlem maliyet teorisi basitçe bir işletmenin çeşitli sebeplerle farklı kaynaklardan temin ettiği ürünler ve hizmetler için ödediği işlem maliyeti (transaction cost) üzerine kurulu teoridir.  Örneğin bir otomobil fabrikasında araba tekerleklerinin üretilmesi yerine dışarıda farklı bir firmadan temin edilmesi durumunda her üretilen araba için temin edilecek lastiklerin nakliye, sigorta gibi ilave maliyeti olacaktır. İşletmeler genelde dikey büyüme örneği olarak bu dış kaynakları kendi bünyelerine katarak maliyetleri azaltma yoluna gitmektedir.

İşlem maliyetleri genel olarak 3 ana grupta toplanabilir:

  1. Arama ve bilgi maliyeti: Bir işletmenin temin etmek istediği dış kaynağı bulmak için yapmış olduğu bilgi toplama ve arama maliyetidir. Örneğin bir restoran işletmesi, restoranında kullanmakta olduğu tabak, bardak, çatal bıçak takımı gibi eşyaları dışarıdan satın almak istiyorsa, alternatifleri araştırması, maliyet ve kalite analizi yapması ve buna göre karar vermesi bu restoran için ilave bir maliyet getirecektir.
  2. Pazarlık maliyeti: İki işletme arasındaki şartları ve fiyatı belirlemek için harcanması gereken maliyettir. Örneğin bir fiyat teklifinde bulunulması ve bu fiyat teklifinin değerlendirilmesi gibi işlemlerin maliyeti olarak düşünülebilir. Ayrıca iki tarafın da kendi menfaati üzerinde durması durumu oyun teorisinde “İnatçı Keçi” (Game of Chicken) olarak geçmektedir ve çakışma ve kilitlenme durumlarının çözülmesi için ayrıca arabuluculuk maliyetleri de gerekebilir.
  3. Kurallar ve gözetim maliyeti. Tarafların kurallara uyduğunun gözetlenmesi için tarafların harcadığı ilave emeğin maliyetidir ve kuralların dışına çıkıldığı durumlarda mahkeme, arbitraj, bilirkişilik gibi ilave maliyetlerin karşılanması durumudur.

Bilişim Teknolojilerinin İşlem Maliyet Teorisine Etkisi

Bilişim teknolojileri temel olarak işlem maliyetlerini (transaction cost) oluşturan üç ana grubun da maliyetini düşürmesi söz konusudur. Örneğin arama ve bilgi maliyetleri internet üzerinde daha hızlı aranabilen ve ulaşılabilen web siteleri, tedarikçi grupları, arama motorları sayesinde düşmektedir. Bugün dünyanın en büyük tedarikçi sitesi alibaba.com aslında bu bilgiye ulaşım maliyetini düşürdüğü için değerli hale gelmiştir ve çok sayıda firma aslında çok büyük ihtimalle iş anlaşması yapamayacağı bu tedarikçilere kolay bir şekilde ve çok daha düşük maliyetle ulaşmaktadır.

Benzer şekilde pazarlık maliyetleri de düşmektedir. Örneğin priceline.com sitesi, müşterilerin ürün ve hizmetler için fiyat teklifinde bulunması ve karşılığında tedarikçilerin kabul edip etmemesi üzerine kuruludur. Örneğin bir gece otelde kalmak isteyen bir müşteri kalmak istediği şehri ve ödemeye razı olduğu fiyatı ve otelden beklentilerini belirterek bir pazarlık sürecine girişmektedir. Bilişim teknolojilerine alternatif olarak bir müşterinin o bölgedeki otellere ulaşıp hepsi ile sayısız telefon görüşmesi yaparak ulaşabileceği bir pazarlık süreci çok daha düşük maliyetlere inmektedir. Benzer şekilde ebay.com üzerinden insanlar satmak istedikleri ürünleri hiç tanımadıkları, dünyanın çok farklı coğrafyalarından insanlara açık arttırma ile satabilmekte ve bunun için neredeyse çok düşük bir maliyete katlanmaktadırlar.

Son olarak kurallar ve gözetim maliyetleri bilişim teknolojileri sayesinde her geçen gün daha da düşmektedir. Örneğim mal sevkiyatları, teslim tutanakları, tedarik zinciri yönetimi, kalite kontrol sistemleri artık elektronik ortamlara aktarılmakta bir firmanın vermiş olduğu hizmet veya ürünler canlı olarak anında takip edilebilmekte ve gözetim süreci, hata yakalanması, sorumlunun tespiti çok daha hızlı ve sağlıklı şekillerde yapılabilmektedir.

Ayrıca bakınız: İşlem Maliyeti (Transaction Cost)

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.