Yazan : Şadi Evren ŞEKER

Bu yazının amacı, bilişim teknolojilerinin (BT, Information Technology, IT) konumlandırılması ve iş süreçleri, iş stratejisi ile BT stratejileri ve BT’nin durumunu açıklamaktır.

Günümüzde yeni çıkan sektörlerin çoğu teknoloji etrafında şekillenmekte ve bu yeni sektörlerdeki başarılı şirketler de ancak teknolojiyi en iyi kullanan şirketler olabilmektedir. Örneğin amazon.com firması çoğu kaynakta en iyi çevrimiçi (online) satış firmalarından birisi olarak gösterilmektedir. Bunun sebeplerinden birisi de gerçekten teknolojiyi en iyi kullanan firmalardan birisi olması yatmaktadır. Birkaç yüz bin işlemciden oluşan bir sunucu alt yapısı üzerinde işlerini çalıştıran amazon hatta bu teknolojisini ayrıca bulut bilişim hizmetleri olarak da pazarlamaktadır.

Yukarıdaki şekilde de görüldüğü üzere, BT hizmet ve altyapısı bir işletmenin stratejik yönetiminde önemli bir rol oynamaktadır. İşletmelerin iş stratejileri, BT stratejileri ve mevcut BT teknolojileri, işletmeye hizmet sunan BT servis ve altyapısında birleştirilmekte ve bu servis ve altyapının durumuna göre işletmenin operasyon hizmetlerine etki eder.

BT altyapısı da zaman içerisinde şekillenmiştir. Tarihsel sürece bakıldığında, bu gelişim yaklaşık olarak aşağıdaki gibi bir zaman çizgisi üzerinde gösterilebilir:

Yukarıdaki şekilde de görüldüğü üzere, öncelikle bilgisayarların tek merkezden idare edildiği ve daha sonraları bu bilgisayarlara hiçbir özelliği olmayan oldukça basit birer monitör ve klavyeden ibaret terminallerden bağlanılarak kullanıldığı 1980 öncesi teknolojilerden bahsedebiliriz. Ardından 1980’li yıllarda kişisel bilgisayarların kullanılmaya başlaması ile, kişisel hizmet (kişisel yazıcılar, kişisel veri saklama üniteleri (kaset veya disketler) vs.) hayata girmeye başlamıştır. Bu kişisellik, kişisel yazılımlar ve kişisel yazılım pazarını da beraberinde getirmiştir (örneğin oyunlar, eğlence yazılımları vs.).

1990’ların başında internetin geliştirilmesi ve 1992 yılından itibaren hızla yayılması sonrasında da iş süreçlerinin internet üzerine taşındığı ve bu ortamda yeni girişimlerin kurulduğu görülmektedir( ebay, amazon gibi tamamen internet üzerinde çalışan işletmelerin yanında, iş süreçlerini internet üzerinden de işleten işletmeler bulunmaktadır). 2000’li yıllar alt yapıların genelde bulut bilişme taşındığı ve taşınabilir internet (mobil internet) hizmetlerinin arttığı yıllar olmuştur. İşletmeler genelde sundukları hizmetlerin bir kısmını yada tamamını internet üzerinden sağlana veri ile yönetmektedir.

Yukarıdaki tabloya bakıldığında değişik dönemlerde değişik bilişim teknolojileri bulunduğu görülebilir. Genelde lider firmaların bir özelliği, bu bilişim teknolojilerini kendi işletme alt yapılarına ne kadar başarılı taşıyabildikleridir. Bu anlamda işletmelerin sürekli bir rekabet halinde olduğunu söyleyebiliriz. Hatta Moore yasası olarak bilinen yasaya göre işlemci hızları ve buna bağlı olarak diğer teknolojilerin üssel olarak arttığını söylemek mümkünken, işletmelerin diğer işletmelerle olan teknolojik rekabetinin giderek daha da zorlaştığını söylemek mümkündür.

Aşağıda farklı bir parametre olarak verinin saklanma maliyeti gösterilmiştir. 1 dolar harcanarak saklanabilecek veri miktarının üssel olarak arttığını görebiliriz:

Yine benzer bir artış araştırması, Metcalfe’nin ağ talebi teorisi için söylenebilir. Bu teoriye göre ağdaki kullanıcı sayısı arttıkça, ağın cazibesi üssel olarak artmaktadır.

İşletmelerde BT altyapısını oluşturan bileşenler

Yukarıdakiler ışığında bir BT altyapısının aşağıdaki bileşenlerden oluştuğu söylenebilir:

1. Veri saklama ve yönetim
2. Yazılım Geliştirme ortamları
3. Donanım platformları (sunucular, kullanıcı bilgisayarları, yazıcılar vs.)
4. İşletim sistemi platformları (Windows, osx, Unix, Linux v.s.)
5. Kurumsal Yazılım Ortamları
6. Haberleşme ve şebeke (ağ) yazılımları
7. Danışmanlık ve Sistem entegrasyon ortamları

Veri saklama ve yönetim teknolojileri olarak veri tabanı teknolojileri veya disk üniteleri düşünülebilir. Bir işletmenin ne kadar veri saklayabildiği ve bu veriyi ne kadar verimli şekilde kullanabildiği, raporlama, iş süreçlerine dahil edebilme yeterliliği genel olarak işletmenin başarısını etkileyen faktörlerdendir.

Yazılım geliştirme ortamları, işletmelerde bulunan yazılım teknolojilerini ve dolayısıyla işletmenin bütün bilişim teknolojisi yatırımını derinden etkileyen bir role sahiptir. Örneğin işletmenin kullandığı yazılım teknolojisine göre uyumlu veri tabanı, ağ yazılımları veya bilgisayar donanımı yatırımları yapması gerekebilir. Yine işletmenin yazılım geliştirme ortamını kullanmadaki verimliliği, işletmenin yazılım ihtiyaçlarına cevap verme yeterliliğini etkilemektedir. Örneğin hemen her işletmede anlık talepler doğmakta ve bu taleplere göre yazılımlar üzerinde değişiklikler yapılmaktadır. Bu taleplere ne kadar hızlı ve verimli ve düşük maliyetle çözümler üretildiği işletmenin başarısını etkilemektedir.

İşletmelerde kullanılan işletim sistemleri de hem sağladıkları imkan ve olanaklarla hem kullanıcılara sunduğu kolaylıklarla hem de işletmedeki her bilgisayar kullanıcısının ihtiyaçlarına ne kadar hızlı, ucuz ve verimli cevap verdiği ile ölçülmektedir. Sunucu tarafı işletim sistemi pazarının %65’lik kısmı Unix/Linux işletim sistemleri ile karşılanırken %35’lik kısmında Microsoft çözümleri olduğu görülmektedir. Buna karşılık istemci tarafının %95’lik Pazar payına Microsoft ürünü olan Windows’un hakim olduğu görülmektedir.

Danışmanlık ve sistem entegrasyon ortamları ise her geçen gün daha da yüksek öneme sahip bir teknoloji sunmaktadır. Bu sistemler harici bir danışmanlık firması tarafından sunulan hizmetlere bağlanma (örneğin bir satış firmasının bir bankaya, bir sigorta şirketine veya bir iç denetim (auditing) firmasına bağlanırken kullandığı) teknolojik yatırımları veya işletmelerin kendi içerisinde bulunan eski sistemleri ile uyumunu içeren yazılımlardır. İşletmeler sürekli gelişen teknolojiler karşısında, bütün sistemlerini güncel tutamamakta ve bu yüzden eski sistemler (legacy systems) işletme içerisinde giderek daha büyük bir problem haline gelmektedir. İşletmelerin bu sistemleri canlı tutmak ve yeni sistemlerle uyumlu şekilde çalıştırmak için yaptıkları harcama ve alt yapı çalışmaları da işletmelerdeki önemli yazılım bileşenlerindendir.

Bilişim altyapısını etkileyen faktörler

İşletmelerdeki bilişim teknolojisini ve altyapı kararlarını etkileyen çeşitli faktörlerden bahsedilebilir. Bunlar aşağıdaki maddeler halinde sayılabilir:

1. İşletmenin İş Stratejileri
2. Kurumsal otomasyon, müşteri ve tedarikçi ilişkileri gibi kriterleri etkileyen Pazar dinamikleri
3. Rakip işletmelerin BT altyapıları ve yatırımları
4. Rakip firmaların müşteri ve tedarikçilere sunduğu BT hizmetleri
5. Mevcut bilişim teknolojileri
6. İşletmenin BT stratejisi, alt yapısı ve maliyet

Yukarıdaki faktörlere bakıldığında, bir işletmedeki alt yapının, işletmenin mevcut altyapısı, yeni alt yapı yatırımlarının maliyeti gibi iç faktörlerin yanında, işletmenin yürüttüğü iş stratejileri, pazardaki diğer rakip firma, tedarikçi veya müşteri gibi oyuncuların BT altyapısı, veya BT talepleri gibi dış faktörlerden etkilendiğini söyleyebiliriz.